Oprócz przepisów dotyczących bezpośrednio funkcjonowania spółki cywilnej (art. 860 i n. k.c.), podstawowe znaczenie dla omawianego przez nas problemu ma art. 33 pkt. 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.). Zgodnie z nim do majątku osobistego każdego małżonka należą m.in. prawa majątkowe, które wynikają z tzw. wspólności łącznej, regulowanej odrębnymi przepisami.

Specyficzny majątek wspólny

Właśnie z taką wspólnością łączną, określaną tradycyjnym prawniczym terminem „wspólności do niepodzielnej ręki” (communio pro indiviso) mamy do czynienia w spółce cywilnej.  Zgodnie z przepisami k.c., spółka ta jest umową, mocą której między wspólnikami powstaje wspólność obejmująca zarówno wkłady wniesione w momencie zawiązania spółki jak i każdy składnik majątkowy, który został nabyty w toku jej działalności. Trzeba podkreślić, że odmiennie niż w spółkach handlowych (np. jawnej, z o.o. lub akcyjnej) majątek utworzony w taki sposób nie jest majątkiem spółki cywilnej (nie ma ona zdolności prawnej, nie jest osobą prawną), lecz należy do łącznie do wszystkich wspólników – stron umowy spółki.  

Ograniczone prawa wspólników i ich wierzycieli

Ponieważ majątek spółki cywilnej objęty wspólnością łączną nie wchodzi bezpośrednio w skład majątków wspólników (odmienne niż np. udziały w spółce z o.o. albo akcje), żaden z nich nie ma prawa by rozporządzać udziałem w majątku wspólnym albo udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Ponadto, dopóki trwa umowa spółki cywilnej, żaden wspólnik nie może domagać się by nastąpił sądowy podział majątku objętego wspólnością.  Specyficzna jest również sytuacja wierzycieli poszczególnych wspólników: dopóki trwa umowa spółki cywilnej, nie mają oni możliwości żądania zaspokojenia swej pretensji z majątku objętego wspólnością do niepodzielnej ręki ani z udziału wspólnika w poszczególnych przedmiotach tworzących ów majątek Takim wierzycielem może oczywiście być małżonek wspólnika po ustaniu wspólności majątkowej z powodu orzeczenia rozwodu.

Ochrona przed skutkami rozwodu

W świetle wyżej przedstawionych informacji, nie trudno dostrzec, iż prawa majątkowe w spółce cywilnej należą do majątku odrębnego małżonka, a co za tym idzie w zasadzie nie dotykają ich roszczenia związane z podziałem majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Trzeba pamiętać, że bez znaczenia jest to, czy w danym małżeństwie obowiązywał ustrój wspólności (tak umownej jak i ustawowej) czy rozdzielności majątkowej (zarówno ustalony w intercyzie jak i orzeczony przez sąd).

Rozliczenia byłych małżonków

Na zakończenie warto wspomnieć o nieraz występującej w praktyce sytuacji, gdy zysk wypracowany przez spółkę cywilną był w czasie jej trwania wypłacany przez wspólnika – małżonka, a następnie tenże wpłacał go znów do spółki (np. inwestował w rozwój przedsiębiorstwa). De iure środki te znalazły się już w majątku wspólnym małżonków, skąd przeszły do majątku objętego wspólnością łączną wspólników spółki (zob. art. 31 § 2 k.ro.). Drugi małżonek co prawda nie dysponuje roszczeniem o wierzytelności i inne prawa należące do spółki cywilnej, jednakże prawo rodzinne umożliwia mu dochodzenie roszczeń tytułem wydatków i nakładów poniesionych z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka (art. 45 k.r.o.). Pamiętajmy, że roszczenia te można kierować jedynie do wspólnika, który rozwiódł się, nie zaś do pozostałych wspólników, a tym bardziej samej spółki.  

W świetle powyższych wywodów nie budzi wątpliwości, że rozwód jednego ze wspólników nie wywiera bezpośredniego wpływu na sytuację prawną spółki cywilnej i pozostałych jej uczestników.